PROGRAM EDUKACYJNY DLA PACJENTÓW Z NADCIŚNIENIEM TĘTNICZYM

Celem wdrożenia niniejszego standardu jest m.in. zwiększenie wiedzy pacjentów w zakresie następujących chorób przewlekłych: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, oraz niedoczynność tarczycy, a przez to  uzyskanie poprawy wyników leczenia .

Za realizację programu edukacyjnego odpowiedzialne są pielęgniarki: Joanna Choynowska, Wiesława Kołodziej oraz Iwona Wybierała.

Ocena realizacji programów edukacyjnych dokonywana jest dwa razy w roku tj. 30/06/2022r.,   a następnie 31/12/2022r. i obejmuje m.in. liczbę wyedukowanych pacjentów  ich zdolność do realizowania prawidłowej  samoopieki, oraz wartości badań laboratoryjnych np. HbA1c, wartości ciśnienia RR oraz wartości FT3, FT4,TSH.  Całościową ocenę końcową  z realizacji programów przeprowadzi pielęgniarka wyznaczona przez Kierownika Jednostki.

 

PROGRAM EDUKACYJNY DLA PACJENTÓW Z NADCIŚNIENIEM TĘTNICZYM

 

Program ten został opracowany w oparciu o wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia

Tętniczego (2019): Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2019 rok[1]

 

Nadciśnienie tętnicze jest jednym z głównych czynników ryzyka wielu  chorób sercowonaczyniowych.

Definiuje się jako utrwalone podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi ≥ 140/90 mmhg

Wartości ciśnienia skurczowego jak  i rozkurczowego wykazują stopniowy i niezależny związek z niewydolnością serca, chorobą tętnic obwodowych i schyłkową niewydolnością nerek.

 

  1. Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego:

Podstawą rozpoznania nadciśnienia tętniczego jest prawidłowo wykonany pośredni gabinetowy pomiar ciśnienia tętniczego.

Nadciśnienie tętnicze można rozpoznać, jeśli średnie wartości ciśnienia tętniczego (wyliczone co najmniej z dwóch pomiarów dokonanych podczas co najmniej dwóch różnych wizyt) są równe lub wyższe niż 140 mm Hg dla ciśnienia skurczowego i/lub 90 mm Hg dla ciśnienia rozkurczowego.

 

KLASYFIKACJA WARTOŚCI CIŚNIENIA TĘTNICZEGO (mmHg)

Optymalne   Ciśnienie poniżej 120/80 mmHg;
Prawidłowe

tętnicze (CT)

 ciśnienie Ciśnienie skurczowe 120-129 mmHg i/lub rozkurczowe 80-84 mmHg;

 
Prawidłowe, wysokie CT ale Ciśnienie skurczowe 130-139 mmHg oraz/lub rozkurczowe 85-89 mmHg
Nadciśnienie    
I stopnia   Ciśnienie skurczowe 140-159 mmHg i rozkurczowe 90-99 mmHg
II stopnia   Ciśnienie skurczowe wynosi 160-179 mmHg, a rozkurczowe 100-109 mmHg.
III stopnia   Ciśnienie skurczowe oscyluje w granicach powyżej 180 mmHg, a rozkurczowe powyżej 110 mmHg.

 

ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z NADCIŚNIENIA

  • Uszkodzenie drobnych naczyń tętniczych siatkówki
  • Obecność białka w moczu
  • Przerost mięśnia lewej komory
  • Choroba niedokrwienna serca
  • Niewydolność serca
  • Udar mózgu
  • Upośledzenie pamięci i sprawności umysłowej w wieku starszym
  • Niewydolność nerek
  • Choroby naczyń obwodowych
  • Tętniak aorty

 

 

 

 

  1. Zasady prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego

 

Postępowanie terapeutyczne  – podstawowym celem terapii pacjenta z nadciśnieniem tętniczym jest zmniejszenie śmiertelności oraz globalnego ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych i nerkowych.  W szczególności leczenie nadciśnienia tętniczego powinno prowadzić do obniżenia ciśnienia tętniczego do wartości uznanych za docelowe u osób z nadciśnieniem tętniczym lub, jeśli to niemożliwe, do wartości najbardziej do nich zbliżonych:

  • u większości pacjentów z NT, w tym u pacjentów z towarzyszącą chorobą niedokrwienną serca, po przebytym zawale serca lub udarze mózgu – obniżenie CT do wartości poniżej 130/80 mm Hg
  • Docelowa wartość ciśnienia u osób z cukrzycą to < 130/80 mm Hg
  • U pacjentów w wieku podeszłym (> 65. rż.) zalecane docelowe CT wynosi mniej niż 140/80 mm Hg i nie niżej niż 130/70 mm Hg.
  • U pacjentów po 80. rż. zaleca się jeszcze ostrożniejsze obniżanie SCT do wartości poniżej 150 mm Hg/90 mmHg.

 

Edukacja– edukacja pacjenta powinna być przeprowadzona w trakcie każdej wizyty kontrolnej, szczególnie w aspekcie dokonywania samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego, propagowania zdrowego stylu życia oraz zaleceń dietetycznych.

PROGRAM EDUKACYJNY

Mając na uwadze przewlekły charakter choroby istotnym elementem warunkującym powodzenie postępowania terapeutycznego jest m.in. edukacja pacjenta w szczególności w kontekście zasad prawidłowego pomiaru CT oraz modyfikowalnych czynników ryzyka.

Dobra współpraca z pacjentem oraz uświadomienie istoty choroby, związanych z nią powikłań oraz zasad dotyczących techniki wykonywania pomiarów CT, w sposób istotny  wpływa  na uzyskanie lepszej kontroli ciśnienia tętniczego.  Kryteria rekrutacji do programu

Program skierowany jest do wszystkich pacjentów u których rozpoznano nadciśnienie tętnicze.

Zakres tematyczny edukacji pacjenta

Edukacja pacjenta obejmuje następujące treści:

  • Zasady prawidłowego dokonywania pomiaru wartości ciśnienia tętniczego w warunkach domowych
  • Zmiana/modyfikacja dotycząca stylu życia
  • Zalecenia dietetyczne dla pacjentów z NT

Realizacja procesu edukacji

 

  1. W trakcie wizyty ustalającej rozpoznanie lekarz edukuje pacjenta w zakresie zasad pomiaru CT, przedstawia zalecenia dotyczące stylu życia , wręcza pacjentowi materiały edukacyjne, a następnie kieruje pacjenta do gabinetu zabiegowego. W gabinecie zabiegowym pielęgniarka przeprowadza wstępny instruktaż w zakresie techniki wykonywania prawidłowego pomiaru CT oraz prosi pacjenta o samodzielne wykonanie pomiaru CT. Ponadto pielęgniarka w formie pogadanki przeprowadza edukację pacjenta odnośnie stylu życia.

Zalecenia dotyczące stylu życia przedstawiane są pacjentowi przez lekarza także podczas wizyty kontrolnej).

  1. W trakcie drugiej wizyty lekarz kieruje pacjenta do gabinetu pielęgniarki. Podczas tej wizyty pielęgniarka edukuje pacjenta w zakresie konieczności stosowania diety z ograniczeniem tłuszczów nasyconych oraz wręcza pacjentowi materiały edukacyjne.

 

Zasady prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi

 

  • Pozycja siedząca, po minimum pięciominutowym odpoczynku.
  • Pół godziny przed pomiarem nie palić papierosów, nie pić kawy ani nie uprawiać aktywności fizycznej.
  • Przedramię mierzonej ręki położyć na płaskiej powierzchni, na wysokości serca.
  • Wyprostować plecy.
  • Stopy oprzeć na podłodze.
  • Wykonać jednorazowo 2 lub 3 pomiary, w odstępie kilku minut i wyciągnąć z nich średnią wartość.
  • Pomiar CT wykonywać 2x dziennie – rano i wieczorem, o stałych porach, w równych odstępach czasu (np. 6.00–18.00, 7.00–19.00). Pomiary powinny być wykonywane bezpośrednio przed przyjęciem leków, a w godzinach porannych przed jedzeniem.
  • Należy zawsze zapisywać wyniki pomiarów!

 

Zmiany dotyczące stylu życia

  • ograniczenie spożycia soli do 5–6 g dziennie
  • zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu do nie więcej niż 20–30 g etanolu dziennie u mężczyzn i nie więcej niż 10–20 g etanolu dziennie u kobiet
  • zaleca się zmniejszenie masy ciała do BMI 25 kg/m2 i obwodu pasa do < 102 cm u mężczyzn i < 88 cm u kobiet, chyba że jest to przeciwwskazane. Redukcja nadmiernej masy ciała powinna być osiągnięta przede wszystkim poprzez zmniejszenie kaloryczności i modyfikację składu diety. Pacjentom zaleca się spożywanie warzyw i owoców (300–400 g dziennie), ryb (co najmniej 2 razy w tygodniu), ubogotłuszczowych produktów mlecznych, błonnika, produktów pełnoziarnistych i białka ze źródeł roślinnych, a ograniczenie spożycia produktów z dużą zawartością tłuszczów nasyconych i cholesterolu. Kryteria te spełniają diety typu śródziemnomorskiego.
  • zaleca się systematyczny wysiłek fizyczny, tj. co najmniej 30 min dynamicznego wysiłku o umiarkowanej intensywności w ciągu 5–7 dni w tygodniu
  • zaleca się osobom palącym tytoń zaprzestanie palenia

 

 

 

Zwiększenie aktywności fizycznej

 

  • Systematyczne wykonywanie wysiłku o umiarkowanej intensywności przez 30 min, 5–7 dni w tygodniu
  • Stopniowe zwiększanie czasu ćwiczeń fizycznych, do co najmniej 300 min/tydzień
  • Wykonywanie ćwiczeń wytrzymałościowych aerobowych (chodzenie, bieganie, pływanie) uzupełnionych ćwiczeniami oporowymi (np. przysiady), dostosowanych do wieku, współistniejących schorzeń i preferencji pacjenta
  • Unikanie dużych wysiłków izometrycznych (dźwiganie dużych ciężarów)
  • U pacjentów z chorobą serca może okazać się konieczne wykonanie wysiłkowego EKG i rehabilitacja pod nadzorem fizjoterapeuty.

 

Program profilaktyki chorób układu krążenia

Osoby, które w danym roku kalendarzowym są w wieku 35, 40, 45, 50 lub 55 lat, mogą skorzystać z bezpłatnego „Programu profilaktyki chorób układu krążenia NFZ” prowadzonego przez poradnie podstawowej opieki zdrowotnej na terenie całego kraju.

Program ten umożliwia określenie indywidualnego zagrożenia chorobami układu krążenia  i wdrożenie odpowiedniego postępowania profilaktycznego.

 

 

 

Program edukacyjny dla pacjentów z cukrzycą

 

 

Niniejszy program skierowany jest do pacjentów naszej Jednostki, u których rozpoznano cukrzycę Cel edukacji

  • wyjaśnienie Pacjentowi istoty choroby
  • kształtowanie zachowań prozdrowotnych
  • przygotowanie pacjenta do sprawnego wykonywania samokontroli i samo opieki
  • zapobieganie wystąpienia późniejszych powikłań cukrzycy
  • poprawę jakości życia pacjenta z cukrzycą

 

 

 

Realizacja edukacji

Docelowo edukacja pacjentów prowadzona jest w każdy ostatni piątek miesiąca, w godzinach od 16-18. przez pielęgniarkę,  po dokonaniu wcześniejszej rejestracji telefonicznej.

Jednak uwagi na sytuację epidemiczną zaleca się realizację edukacji w ramach teleporady.  Ponadto materiały edukacyjne wraz  linkami do filmów udostępnione są na stronie internetowej Przychodni.

  1. Pogadanka z pacjentami na temat cukrzycy i prowadzonego trybu życia. Wyjaśnienie istoty choroby
  2. Wyjaśnienie pacjentom roli inuliny
  3. Omówienie objawów oraz powikłań związanych z chorobą.
  4. Instruktaż w zakresie obsługi glukometru oraz techniki wstrzyknięcia insuliny.
  5. Omówienie znaczenia samokontroli w cukrzycy.
  6. Omówienie zasad zdrowego odżywiania w cukrzycy z uwzględnieniem wymienników węglowodanowych i zdrowego stylu życia.
  7. Udzielenie odpowiedzi na pytania zadawane przez pacjentów oraz wręczenie materiałów edukacyjnych.

Materiał edukacyjny wykorzystywany w trakcie realizacji programu

Według Światowej Organizacji Zdrowia cukrzyca, to grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Insulina jest wytwarzana w organizmie człowieka w trzustce przez komórki β wysp trzustkowych.

Rola insuliny :

  • pomaga glukozie wniknąć do komórek
  • ułatwia magazynowanie glukozy w wątrobie
  • pobudza wytwarzanie tłuszczu z nadwyżki węglowodanów
  • pobudza wytwarzanie związków białka

Przy braku insuliny lub w przypadku jej nieprawidłowego działania komórki są pozbawione materiału energetycznego (cukier, tłuszcz) i budulcowego (białko). Jednocześnie nie mogą one wykorzystywać glukozy, w związku z czym wzrasta jej stężenie we krwi chorego. Krew z bardzo dużą zawartością cukru przepływa przez nerki i tam część glukozy przenika do moczu. Pojawia się więc cukromocz i inne objawy choroby.

U osób zdrowych stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej na czczo  (tj. po 8-12 godz. od ostatniego posiłku) nie przekracza 100mg% (5,5 mmol/l), a w 2 godz. po posiłku wartość glikemii jest mniejsza od 140 mg%.

 

BADANIA DIAGNOSTYCZNE W CUKRZYCY

  • Oznaczenie glikemii na czczo
  • Oznaczenie glikemii przygodnej
  • Test doustnego obciążenia glukozą
  • Oznaczenie pełnego dobowego profilu glikemii
  • Oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c)

KRYTERIA WYRÓWNANIA GOSPODARKI WĘGLOWODANOWEJ

  • Kryteria ogólne: HbA1c ≤7%  Kryteria szczegółowe:
    • HbA1c ≤6,5% (cukrzyca typu 1, krótkotrwałej cukrzycy typu 2, u dzieci i młodzieży)
    • HbA1c ≤8% (u chorych w zaawansowanym wieku >70, u których występują powikłania makroangiopatyczne)
    • HbA1c ≤6,0% (u kobiet planujących ciążę i będących w ciąży) KRYTERIA WYRÓWNANIA GOSPODARKI LIPIDOWEJ
  • Stężenie cholesterolu całkowitego: <175 mg/dl
  • Stężenie cholesterolu frakcji LDL: <70 mg/dl
  • Stężenie cholesterolu frakcji LDL u młodych chorych na cukrzycę typu 1 (<40 rok życia) dopuszczalna jest wartość <100 mg/dl
  • Stężenie cholesterolu frakcji HDL: >40mg/dl u mężczyzn, >50 mg/dl u kobiet               Stężenie trójglicerydów: <150 mg/dl

KRYTERIA WYRÓWNANIA CIŚNIENIA TĘTNICZEGO

  • Ciśnienie skurczowe: <130 mmHg
  • Ciśnienie rozkurczowe: <80 mmHg
  • U ciężarnych z cukrzycą – poniżej 130/80 mmHg

ROZPOZNANIE

  • GLIKEMIA PRZYGODNA – ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) – rozpoznanie cukrzycy jeśli u chorego występują typowe objawy (wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie, zmniejszenie masy ciała)
  • GLIKEMIA NA CZCZO
    • < 100 mg/dl (5,6 mmol/l) – prawidłowa glikemia na czczo
    • 100-125 mg/dl (5,6 – 6,9 mmol/l) – nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG)
    • ≥ 126 mg/dl (7,0 mmol/l) – cukrzyca
  • GLIKEMIA W 120 MINUCIE DOUSTNEGO TESTU TOLERANCJI GLUKOZY
    • <140 mg/dl (7,8 mmol/l) – prawidłowa tolerancja glukozy
    • 140 – 199 mg/dl (7,8 – 11,1 mmol/l) – nieprawidłowa tolerancja glukozy  ≥ 200 mg/dl (11,1 mmol/l) – cukrzyca

 

Objawy i powikłania choroby.

Objawy niedawno wykrytej lub niedostatecznie leczonej cukrzycy są bardzo typowe, chociaż ich nasilenie może mieć różny stopień.

Na typowy zespół objawów klinicznych składają się: zmęczenie, osłabienie, wielomocz, nadmierne pragnienie, zwiększony apetyt, chudnięcie, ogólne osłabienie.

Podstawowe znaczenie dla rozpoznania cukrzycy mają badania biochemiczne krwi – oznaczenie zawartości cukru we krwi oraz w moczu (tzw. glikozurii).

Powikłania cukrzycy:

Ostre powikłania :

  • Kwasica ketonowa jest niebezpiecznym powikłaniem i stanem bezpośrednio zagrażającym życiu. Brak insuliny powoduje rozkładanie tłuszczów i związanego z nim powstawania ciał ciał ketonowych, które przechodzą do krwi i moczu chorego. Objawy to odwodnienie, głęboki i szybki oddech (oddech Kussmaula, często o zapachu acetonu), często ból brzucha, senność. Kwasica ketonowa może doprowadzić do wstrząsu i śpiączki. Szybkie podjęcie leczenia zwykle zapewnia pełne wyleczenie. Zwykle zdarza się chorym na cukrzycę typu 1, wskutek całkowitego braku insuliny.
  • Nieketonowy stan hiperosmolarny lub kwasica hiperosmotyczna – występuje stosunkowo rzadko, dotyczy zwykle starszych osób chorujących na cukrzycę typu 2. Wysokie stężenie glukozy we krwi powoduje osmotyczną utratę wody z komórek i dalej utratę wody wydalanej z glukozą w moczu. Jeśli braki płynów nie są uzupełniane, prowadzi to do skrajnego odwodnienia i braku równowagi elektrolitowej. Postępowanie zaburzeń świadomości może doprowadzić do śpiączki. We krwi chorych stwierdza się bardzo wysokie stężenie glukozy bez rozwoju kwasicy ketonowej. Rokowanie jest bardzo poważne niekorzystne.
  • Hipoglikemia – jest zespołem objawów klinicznych wywołanych zbyt małym stężeniem glukozy we krwi charakteryzuje się wystąpieniem triady objawów (tzw. triada Whipple’a):
  • zmniejszeniem stężenia glukozy < 40 mg/dl we krwi pełnej lub < 45 mg/dl w osoczu krwi żylnej
  • występowaniem objawów klinicznych wynikających z pobudzenia adrenergicznego oraz zaburzeń czynności OUN
  • ustąpienie objawów po podaniu glukozy

Postępowanie w przypadku wystąpienia hipoglikemii:

  • w przypadku lekkiej hipoglikemii (szklanka soku owocowego, puszka coca-coli, herbata osłodzona 3-4 łyżeczkami cukru, glukoza w tabletkach)
  • w przypadku ciężkiej lub głębokiej hipoglikemii (podanie glukagonu dożylnie, podskórnie lub domięśniowo)

Przewlekłe powikłania:

Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów. Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby o dobrze wyrównanej cukrzycy są w znacznie mniejszym stopniu zagrożone przewlekłymi powikłaniami. Przyczyną powstawania powikłań są uszkodzenia naczyń krwionośnych: mikroangiopatia, dotycząca drobnych naczyń i naczyń włosowatych oraz makroangiopatia prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy.

Mikroangiopatia powoduje uszkodzenia:

  • narządu wzroku – zmiany naczyń siatkówki czyli retinopatia cukrzycowa, zaćma, zmiany dotyczące naczyniówki. Najpoważniejszym skutkiem uszkodzenia narządu wzroku jest ślepota.
  • nerek – nefropatia cukrzycowa( uszkodzenie funkcji nerek prowadzące do ich niewydolności)
  • włókien nerwowych – neuropatie: polineuropatia cukrzycowa o charakterystycznych objawach: zaburzenia czucia, uczucie drętwienia, bólu lub parzenia dłoni i stóp oraz cukrzycowa neuropatia autonomicznego układu nerwowego – objawy zależą od lokalizacji zmian i mogą obejmować na przykład: zaburzenia pracy serca, nieprawidłowości ciśnienia tętniczego, zaburzenia pracy przewodu pokarmowego (głównie uporczywe biegunki), zaburzenia w oddawaniu moczu, impotencja.

Makroangiopatia prowadzi do zwiększonej zapadalności na choroby układu sercowo-naczyniowego, które stanowią w ok. 80% przyczynę zgonu w tej grupie chorych. Najważniejsze powikłania naczyniowe występujące u diabetyków to: choroba niedokrwienna serca i zawał mięśnia sercowego, zespół stopy cukrzycowej, udar mózgu.

 

Samokontrola w cukrzycy

Systematycznie prowadzona samokontrola:

  • Umożliwia współpracę pacjenta z lekarzem dla polepszenia wyników leczenia
  • Ułatwia ocenę wpływu trybu życia, diety, wysiłku fizycznego, stresów, dodatkowych chorób na poziom glukozy we krwi
  • Skłania do przestrzegania dyscypliny w codziennym życiu
  • Umożliwia obserwację działania leków
  • Stwarza możliwość decydowania o niewielkich zmianach ilości podawanych leków
  • Zapobiega pojawieniu się hipoglkemii i hiperglikemii

Zasady samokontroli w cukrzycy

  • systematyczna kontrola poziomu cukru we krwi
  • kontrola poziomu cukru w moczu
  • kontrola poziomu acetonu w moczu
  • kontrola masy ciała
  • właściwe żywienie
  • umiejętność doboru odpowiedniego wysiłku fizycznego
  • kontrola ciśnienia tętniczego
  • coroczna kontrola u specjalisty (badanie dna oka, ocena stanu nerek, ocena układu nerwowego, EKG, profil lipidowy)
  • ocena stanu stóp
  • umiejętność modyfikacji dawki insuliny
  • prowadzenie dzienniczka samokontroli Ocena stężenia glukozy we krwi :

Do kontrolowania stężenia glukozy we krwi (glikemii) bezpośrednio przez chorego na cukrzycę używa się krwi włośniczkowej.

Określenie stężenia glukozy we krwi dla kontroli glikemii w ciągu doby jest zalecane szczególnie u pacjentów z cukrzycą leczonych insuliną.

Zwykle zaleca się ocenę glikemii w następujących porach w ciągu doby:

  • rano na czczo,
  • 2 godziny po śniadaniu,
  • przed obiadem,
  • przed kolacją,
  • późno wieczorem przed snem.

Lekarz może często zalecić, aby powyższy schemat do oceny dobowego profilu stężenia glukozy był uzupełniony o oznaczenie glukozy we krwi: 2 godziny po obiedzie i 2 godziny po kolacji. W wyjątkowych sytuacjach może zalecić wykonanie jeszcze dodatkowo oznaczenia glukozy we krwi około 3-4-tej godziny nad ranem.

Dla każdego pacjenta z cukrzycą lekarz prowadzący może ustalić indywidualnie najbardziej korzystne momenty w ciągu doby do kontroli glikemii. W zależności od przebiegu choroby lekarz może też ustalić indywidualnie częstość określania dobowych profili stężenia glukozy we krwi w poszczególnych dniach tygodnia.

Należy pamiętać, że zawsze obowiązuje następująca kolejność podejmowanych czynności: najpierw sprawdzenie stężenia glukozy we krwi, następnie wstrzyknięcie insuliny, potem jedzenie.

Ocena stężenia glukozy w domu przez pacjenta nie zastępuje pomiaru stężenia glukozy we krwi wykonywanego w laboratorium. Częstość okresowego powtarzania tej analizy w laboratorium powinna być zgodna z zaleceniami lekarza prowadzącego.

Ocena stężenia glukozy we krwi

Znajomość dobowego profilu glikemii umożliwia określenie pory maksymalnych zmian stężenia glukozy we krwi oraz czasu działania zastosowanych preparatów insuliny. Stężenie glukozy we krwi w ciągu doby waha się znacznie u większości chorych leczonych insuliną. W trakcie leczenia efekt działania poszczególnych preparatów insuliny może istotnie różnić się wśród chorych przyjmujących insulinę. Rodzaj preparatu, dawki i pory przyjmowania insuliny muszą być dobierane przez lekarza dla każdego chorego indywidualnie. Właściwe kontrolowanie glikemii na podstawie prowadzonych regularnie pomiarów stężenia glukozy we krwi, pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia ostrych powikłań (np. cukrzycowa śpiączka ketonowa) oraz późnych powikłań cukrzycy (np. ślepota, niewydolność nerek, choroba niedokrwienna serca).

Wskazania do wykonywania badania

Oznaczanie glukozy we krwi i w moczu oraz związków ketonowych w moczu jest metodą samokontroli cukrzycy. Określanie profilu dobowego stężenia glukozy we krwi jest metodą zalecaną zawsze u wszystkich pacjentów z cukrzycą typu I.

Opis przebiegu badania

Używanie poszczególnych testów paskowych powinno odbywać się zawsze zgodnie z załączoną przez producenta instrukcją. Paski powinny być przechowywane w ściśle zamkniętych oryginalnych pojemnikach, w chłodnym miejscu (nie przechowywać testów paskowych w lodówce!). Pojemniki należy otwierać jedynie na czas potrzebny do wyjęcia pasków. Niewłaściwe przechowywanie pasków: wystawienie na światło, wilgoć, podwyższona temperatura, mogą wpływać na uzyskiwane wyniki. W czasie używania pasków nie należy dotykać pola reaktywnego paska. Przed przystąpieniem do badania należy zawsze sprawdzić, czy kolor pola reaktywnego użytego paska odpowiada barwie na skali umieszczonej na pojemniku dla wyniku „0”. Jeżeli ta barwa jest inna, należy użyć innego paska.

Krew włośniczkową do badania pobiera się zwykle z opuszki palca, bardzo rzadko z płatka usznego. Przed badaniem należy umyć ręce ciepłą wodą z mydłem i starannie wysuszyć. Następnie badający powinien delikatnie ucisnąć wybrane miejsce nakłucia, aby stało się lekko różowe. Badający nakłuwa boczną część opuszki palca przy pomocy jałowej igł. Nakłucie wykonuje się na głębokość około 3 mm. Dla ułatwienia i większej pewności poprawności wykonania nakłucia chory może zaopatrzyć się (np. w aptece) w specjalny aparat posiadający dźwignię sprężynową z możliwością wymiany każdorazowo użytej igły.

Pierwszą wypływającą kroplę krwi po nakłuciu badający powinien zetrzeć suchym jałowym gazikiem. Kolejna kropla krwi powinna swobodnie spaść na pole reaktywne utrzymywanego poziomo paska.

Trzeba zadbać o to, aby kropla krwi była wystarczająco duża dla pokrycia całego pola reaktywnego!

Aparaty obsługuje się zgodnie z załączoną do nich instrukcją.

Znaczenie diety w cukrzycy

Dieta cukrzycowa – to styl i przestrzeganie pewnych reguł, które mają za zadanie osiągnięcie dobrego samopoczucia i zapobieganie późnym powikłaniom cukrzycy Całkowite zapotrzebowanie na energię:

  • węglowodany 40-50% – ciemne pieczywo z mąki z pełnego przemiału, chleb graham, płatki owsiane,  grube kasze (gryczana, jęczmienna, pęczak), ryż brązowy, makarony przygotowane
  • al dente i razowe.
  • białka 15-20% – chude gatunki mięsa i wędliny oraz chude przetwory nabiałowe, drób, ryby, jogurt, kefir, maślanka, ale najlepiej naturalne, groch, soczewica, soja przynajmniej raz w tygodniu.
  • tłuszcze 30-35% – ograniczenie spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, gdyż zwiększają one stężenie cholesterolu całkowitego we krwi, a zwłaszcza jego frakcji miażdżycorodnej – LDL.

Należy unikać także pasztetów, parówek, salcesonu, baleronu, boczku, salami i kiełbas wiejskich.

Spożywaj ryby przynajmniej 2 razy w tygodniu – łososia, tuńczyka, sardynki, śledzie i makrelę. Używaj oleju kukurydzianego, słonecznikowego, sojowego. Zaleca się również spożywanie orzechów włoskich oraz pestki dyni.

 

 

Najważniejsze zasady diety w cukrzycy

  • Pamiętaj o regularnym spożywaniu posiłków i urozmaicaniu jadłospisu. W 2-3 głównych posiłkach powinny znaleźć się produkty dostarczające białko pochodzenia zwierzęcego – mleko i przetwory mleczne, ryby, chude mięsa i wędliny, białko jaja.
  • Dbaj o to, aby w twojej diecie znalazły się produkty zbożowe, warzywa i owoce – cenne źródło błonnika pokarmowego. Zaleca się jedzenie warzyw i owoców przy każdym posiłku, najlepiej w postaci surowej. Należy jednak wystrzegać się spożywania zbyt dużych ilości winogron, mango i bananów, gdyż zawierają sporo cukrów prostych.
  • Nie jedz owoców konserwowanych oraz suszonych, ponieważ dostarczają dużej ilości cukru.
  • Zrezygnuj ze słodyczy, słodkich napojów i wszelkich wyrobów cukierniczych. Powodują one gwałtowny wzrost poziomu glukozy we krwi. W przypadkach cukrzycy wyrównanej można jeść niewielkie ilości słodyczy wraz z innymi produktami spożywczymi, gdyż wówczas nie mają tak wyraźnego wpływu na glikemię poposiłkową.
  • Unikaj alkoholu.
  • Rzuć palenie
  • Ograniczaj spożycie soli i produktów z jej dużą zawartością Wymiennik węglowodanowy

1 WW – to taka ilość produktu wyrażona w gramach, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych przez organizm (co odpowiada 10 g czystego cukru)

  • 1 WBT – to taka ilość produktu żywnościowego, która zawiera 100 kcal pochodzących z białka i/lub tłuszczu

Ustalona liczba węglowodanów na dany posiłek może ulegać modyfikacji w zależności od: zaplanowanego wysiłku fizycznego, dawek insuliny, wyników poziomu cukru we krwi, dodatkowych chorób.

Indeks glikemiczny (IG) – określa tempo wzrostu poziomu cukru we krwi po spożyciu określonych produktów spożywczych.  IG – wyrażany jest w procentach. Produkty o wysokim IG powodują większy wzrost stężenia glukozy we krwi niż pokarmy o niskiej wartości wskaźnika

Technika iniekcji insuliny

  • miejsce podania wybieramy zgodnie z rodzajem insuliny
  • zalecane miejsca to: brzuch, zewnętrzna powierzchnia uda, górna połowa pośladka i zewnętrzna powierzchnia ramienia
  • przed podaniem insuliny skóra w miejscu podania musi być czysta
  • zaleca się uchwycenie fałdu skórnego, a następnie wkłucie igły pod kątem 45 lub 90º (w zależności od grubości podściółki tłuszczowej i długości stosowanej igły)
  • po wstrzyknięciu insuliny wskazane jest pozostawienie igły pod skórą na około 10 sekund
  • należy pamiętać o każdorazowej zmianie miejsca iniekcji w obrębie danego obszaru Materiały edukacyjne

https://docplayer.pl/2964034-Przewodnik-samoopieki-dla-osob-chorych-na-cukrzyce.html  https://www.youtube.com/watch?v=4hNU3knBmXI&list=PLZ2X-9LnwIVEIyeStWSDV5cnMvRKMaza&index=19  Codzienna profilaktyka cukrzycy – film

https://www.youtube.com/watch?v=deKG3lkoib8&list=PLZ2X-9LnwIVEIyeStWSDV5cnMvRKMaza&index=23   Cukrzyca jedna choroba, różne oblicza – film

https://www.youtube.com/watch?v=5sup_plqh8M&list=PLZ2X-9LnwIVEIyeStWSDV5cnMvRKMaza&index=28  Codzienna profilaktyka  cukrzycy seniorów – film https://www.youtube.com/watch?v=trapW4KQrhw&list=PLZ2X-9LnwIVEIyeStWSDV5cnMvRKMaza&index=36  Profilaktyka cukrzycy ciążowej – film

https://www.youtube.com/watch?v=VRNODYhAjCg&list=PLZ2X-9LnwIVEIyeStWSDV5cnMvRKMaza&index=8 Ostre powikłania cukrzycy Hipoglikemia, Hiperglikemia – film

 

 

Progam edukacyjny – niedoczynność tarczycy

Niniejszy program skierowany jest do pacjentów naszej Jednostki, u których rozpoznano niedoczynność tarczycy Cel edukacji

  • wyjaśnienie Pacjentowi istoty choroby
  • kształtowanie zachowań prozdrowotnych
  • zapobieganie wystąpieniu powikłań związanych z chorobą
  • poprawę jakości życia pacjenta z niedoczynnością tarczycy

 

Realizacja edukacji

Docelowo edukacja pacjentów prowadzona jest w każdy ostatni piątek miesiąca, w godzinach od 16-18. przez pielęgniarkę,  po dokonaniu wcześniejszej rejestracji telefonicznej. Jednak uwagi na sytuację epidemiczną zaleca się realizację edukacji w ramach teleporady.  Ponadto materiały edukacyjne wraz  linkami do filmów udostępnione są na stronie internetowej Przychodni.

 

  1. Pogadanka z pacjentami na temat niedoczynności tarczycy – wyjaśnienie istoty choroby
  2. Omówienie objawów, powikłań związanych z chorobą oraz postępowania leczniczego.
  3. Omówienie zasad zdrowego odżywiania w niedoczynności tarczycy
  4. Udzielenie odpowiedzi na pytania zadawane przez pacjentów.

Materiał edukacyjny wykorzystywany w trakcie realizacji programu

 

Niedoczynność tarczycy to zespół objawów klinicznych wywołany niedoborem hormonów tarczycy w organizmie. Istnieje kilka rodzajów klasyfikacji niedoczynności tarczycy.

Biorąc pod uwagę czas jej powstania , wyróżnia się niedoczynność wrodzoną, powstającą już w życiu płodowym lub noworodkowym  oraz nabytą, rozwijającą się w późniejszym wieku.

Ze względu na przyczyny choroby, wyróżnia się:

  • pierwotną – spowodowaną uszkodzeniami w samym gruczole tarczycowym,
  • wtórną – pochodzenia ośrodkowego, wynikająca z uszkodzenia przysadki lub podwzgórza, zwykle składowa wieloosiowej niedoczynności przysadki l podwzgórza, – zespoły oporności na hormony .

Przyczyny niedoczynności tarczycy

  • choroba Hashimoto – przewlekłe autoimmunologiczne (limfocytowe) zapalenie tarczycy
  • operacyjne usunięcie tarczycy
  • inne choroby zapalne tarczycy
  • wady genetyczne
  • choroby przysadki mózgowej,
  • leczenie jodem promieniotwórczym
  • niedobór jodu – niezbędnego do wytwarzania hormonów tarczycowych,
  • stosowanie niektórych leków (np. amiodaronu, leku antyarytmicznego, który stosuje się u  pacjentów z migotaniem przedsionków lub komorowymi zaburzeniami rytmu serca.

Objawy

  • spowolnienie, osłabienie, łatwe męczenie się, senność, zaburzenia pamięci, depresja
  • spowolnienie odruchów ścięgnistych, parestezje, osłabienie i skurcze mięśni,
  • umiarkowany wzrost masy ciała, łatwe marznięcie, nietolerancja zimna,
  • suchość, szorstkość skóry, wypadanie włosów,
  • obrzęki (zwłaszcza powiek i dłoni)
  • chrypka,
  • zaparcia,
  • bradykardia, hipotonia,
  • zaburzenia miesiączkowania, zmniejszenie libido.

Objawy niedoczynności tarczycy mogą mieć różne natężenie – przy łagodnej niedoczynności mogą być one bardzo trudne do zaobserwowania. Nieleczona niedoczynność tarczycy uniemożliwia normalne funkcjonowanie może prowadzić do zaburzeń psychicznych, chorób serca i układu krążenia, niepłodności,  a w skrajnych przypadkach do przełomu tarczycowego i śpiączki hipometabolicznej, które są stanami bezpośrednio zagrażającymi życiu.

Niedoczynność tarczycy ma wyjątkowo niekorzystny wpływ na zdrowie kobiet w ciąży i płodu.

W zależności od postaci pierwotnej niedoczynności tarczycy stwierdza się:

  • ↑ T SH, ↓fT4 w niedoczynności jawnej klinicznie,
  • ↑ TSH przy stężeniu fT4 w granicach normy w postaciach subklinicznych,
  • typowo ↓ TSH  ↓ fT4  w niedoczynności tarczycy pochodzenia centralnego.

Leczenie – polega na włączeniu preparatu L-tyroksyny w celu wyrównania niedoborów hormonów tarczycy.  Terapię rozpoczyna się zwykle od dawki 25-50 µg/dobę w zależności od wieku pacjenta  i chorób towarzyszących, stopniowo ją zwiększając  pod kontrolą stężenia TSH.

W przypadku lewotyroksyny szczególnie ważne jest jej regularne przyjmowanie, najlepiej robić to zawsze o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30-60 min przed posiłkiem.

Skuteczność wprowadzonego leczenia ocenia się, oznaczając stężenie TSH po 6-8 tygodniach stosowania ustalonej dawki L-tyroksyny. Po określeniu dawki docelowej kolejne kontrole stężenia TSH rutynowo zaleca się co 6-12 miesięcy. Przełom hipometaboliczny  wymaga wielodyscyplinarnego leczenia na oddziale intensywnej opieki medycznej, w tym podawania dużych dawek L-tyroksyny parenteralnie lub przez zgłębnik żołądkowy.

Przewlekłe, substytucyjne leczenie L-tyroksyną trwa całe życie.

Dieta stosowana w niedoczynności tarczycy powinna przede wszystkim zawierać duże ilości jodu oraz białka.  Dzienne zapotrzebowanie na jod wynosi ok. 160 μg jodu (w ciąży i podczas karmienia 180– 200 μg).

Jod powinniśmy dostarczać drogą wziewną (pobyt nad morzem) lub w pokarmach, duże jego ilości zawierają ryby i owoce morza, które są jego naturalnym źródłem.

Najważniejsze zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy:

  1. W ciągu dnia spożywaj od 4 do 5 posiłków z 3-4 godzinnymi przerwami i ostatnim posiłkiem na 2 godziny przed snem. Regularne posiłki poprawią tempo przemiany materii.
  2. Jeżeli masz nadwagę lub otyłość koniecznie zredukuj swoją masę ciała, najlepiej z pomocą dietetyka.
  3. Jako źródło białka wybieraj chude gatunki mięs (kurczak, indyk, królik, chuda wołowina) oraz niskotłuszczowe mleko i przetwory mleczne. Szczególną uwagę zwróć na ryby, które dostarczą selenu, jodu oraz witaminy D a także wielonienasyconych kwasów tłuszczowych – składników istotnych w niedoczynności tarczycy. Ryby najlepiej spożywać 3-4 razy w tygodniu.
  4. Podczas przygotowywania potraw stosuj oleje roślinne i oliwę z oliwek. Unikaj spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych w postaci np. masła oraz tłuszczu ukrytego w tłustych mięsach, wyrobach cukierniczych i słodyczach.
  5. Spożywaj pełnoziarniste produkty zbożowe zwłaszcza ze względu na odpowiednią podaż błonnika pokarmowego, która jest kluczowa przy towarzyszących zaparciach.
  6. Z diety wyeliminuj cukier, słodycze, słodkie napoje i żywność typu fast food.
  7. Unikaj smażenia i pieczenia w tradycyjny sposób, ze względu na ilość stosowanych tłuszczów. Piecz w folii aluminiowej, rękawie lub na grillu, duś bez wcześniejszego obsmażania, gotuj na parze.
  8. Pij przynajmniej 2 litry płynów dziennie, najlepiej w postaci wody lub słabych naparów herbat. Odpowiednie spożycie płynów będzie sprzyjać przyspieszeniu tempa metabolizmu.
  9. Niektóre produkty mogą ograniczać przyswajanie jodu z pożywienia – ogranicz ich spożycie, m.in.:
  • warzywa kapustne (np. kapusta, kalafior, jarmuż, kalarepa, brokuł, brukiew, rzepa) ze względu na zawarte w nich tioglikozydy,
  • soja spożywana w nadmiarze, ze względu na zawarte w niej substancje, które mogą hamować syntezę hormonów tarczycy,
  • orzeszki ziemne i gorczyca ze względu na zawarte w nich substancje wolotwórcze.

Korzystna w niedoczynności tarczycy jest  regularna, umiarkowana aktywność fizyczna. Mimo znacznego niekiedy zmniejszenia zdolności do podejmowania wysiłku fizycznego, jego stopniowe wdrożenie korzystnie wpływa na przebieg choroby i zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań ze strony układu sercowo-naczyniowego.

 

 

 

 

Materiały edukacyjne

https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/05/zalecenia-

dietetycy_cdo_ncez_niedoczynnosc_-tarczycy_2019.pdf  Niedoczynność tarczycy- film https://www.youtube.com/watch?v=O7bdIYchNk0  – Żywienie w niedoczynności tarczycy-  film https://www.youtube.com/watch?v=BX8lKAS8S20 – Niedoczynność tarczycy wpływ na płodność i ciążę.

 

 

Przeprowadzenie edukacji powinno zostać odnotowane w dokumentacji medycznej pacjenta! Ponadto w  celu ułatwienia  analizy realizacji programów  osoba przeprowadzająca edukację zobowiązana jest do odnotowania tego faktu w tabeli zawierającej listę pacjentów wymagających szczególnej edukacji.

 

 

    Data Podpis
Opracował      
Zatwierdził:      

 

WO 8.1

Załącznik nr 1

 

Lista chorób wymagających szczególnej edukacji

  1. Nadciśnienie tętnicze
  2. Cukrzyca
  3. Niedoczynność tarczycy

 

 

Lista pacjentów wymagających szczególnej edukacji sporządzona w arkuszu kalkulacyjnym w załączeniu.

 

    Data Podpis
Opracował      
Zatwierdził:      

 

20

 

[1] https://nadcisnienietetnicze.pl/sites/scm/files/2021-02/64385-182698-1-SM.pdf